Jego rodzice, ubodzy chłopi, nazwali go Lhamo Thondup. Dwa lata później, zgodnie z wiekową tradycją, rozpoznano w nim kolejne wcielenie trzynastu poprzednich dalajlamów i Awalokiteśwary, Bodhisattwy Współczucia, który odradza się w tym świecie, by służyć wszystkim istotom.

TybetaÅ„czycy wierzÄ… też, że Dalajlama inkarnowaÅ‚ siÄ™ wczeÅ›niej w Indiach – w trzydziestu szeÅ›ciu wcieleniach wielkich mÄ™drców – a potem w Tybecie: m.in. jako dziesiÄ™ciu królów (w tym trzech najważniejszych dla propagowania Dharmy: Songcen Gampo, Trisong Decen i Tri Ralpaczen) oraz piÄ™tnastu mistrzów buddyjskich szkół ningma, sakja i kadam (np. Sakja Kunga Ningpo i najważniejszy uczeÅ„ AtiÅ›i, Lama Drom Tonpa).

Jako Dalajlama otrzymaÅ‚ nowe imiÄ™: Dziecyn Dziamphel NgaÅ‚ang Lobsang Jesze Tenzin Gjaco – ÅšwiÄ™ty Pan, Szlachetna ChwaÅ‚a, PeÅ‚ny Współczucia ObroÅ„ca Wiary, Ocean MÄ…droÅ›ci. TybetaÅ„czycy z reguÅ‚y nazywajÄ… go Jesze Norbu, SpeÅ‚niajÄ…cym Å»yczenia Klejnotem, lub po prostu Kundun – ObecnoÅ›ciÄ…. Ceremonia intronizacji odbyÅ‚a siÄ™ 22 lutego 1940 roku w stolicy Tybetu, Lhasie.

W wieku sześciu lat rozpoczął formalne studia, które zakończył dziewiętnaście lat później, uzyskując tytuł gesze lharampa (odpowiednik doktoratu z filozofii buddyjskiej). Rok wcześniej złożył egzaminy w każdym z trzech wielkich uniwersytetów klasztornych: w Drepungu, Sera i Gandenie. Ostatni egzamin odbył się w 1959 roku w lhaskim Dżokhangu podczas Monlamu, Święta Modlitwy, które przypada w pierwszym miesiącu kalendarza tybetańskiego.

17 listopada 1950 roku, po wtargnięciu na teren Tybetu osiemdziesięciu tysięcy żołnierzy Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, Jego Świątobliwości powierzono pełną władzę polityczną (głowy państwa i szefa rządu). W 1954 roku złożył wizytę w Pekinie, by negocjować pokój z Mao Zedongiem i innymi przywódcami chińskimi, między inny Zhou Enlaiem i Deng Xiaopingiem. W 1956 roku, podczas wizyty w Indiach z okazji 2500. rocznicy urodzin Buddy, wielokrotnie spotykał się z premierami Nehru i Zhou w związku z coraz gorszą sytuacją w Tybecie.

Próby znalezienia pokojowego rozwiÄ…zania konfliktu tybetaÅ„sko-chiÅ„skiego zniweczyÅ‚a brutalna polityka Pekinu we wschodnim Tybecie, która wywoÅ‚aÅ‚a powszechny sprzeciw i wreszcie powstanie. Z czasem ruch oporu zaczÄ…Å‚ obejmować inne regiony kraju. 10 marca 1959 roku przez LhasÄ™ przetoczyÅ‚y siÄ™ najwiÄ™ksze demonstracje w historii Tybetu. TÅ‚um żądaÅ‚ wycofania siÄ™ ChiÅ„czyków i niepodlegÅ‚oÅ›ci. Manifestacje przeksztaÅ‚ciÅ‚y siÄ™ w powstanie, które zostaÅ‚ krwawo stÅ‚umione przez chiÅ„skÄ… armiÄ™. Jego ÅšwiÄ…tobliwość uciekÅ‚ do Indii, gdzie udzielono mu azylu politycznego. W jego Å›lady poszÅ‚o ponad osiemdziesiÄ…t tysiÄ™cy tybetaÅ„skich uchodźców. DziÅ› żyje ich na wygnaniu ponad sto dwadzieÅ›cia tysiÄ™cy. Od 1960 roku siedzibÄ… Dalajlamy i tybetaÅ„skiego rzÄ…du na wychodźstwie jest Dharamsala, nazywana czÄ™sto „maÅ‚Ä… LhasÄ…”.

Zaraz po opuszczeniu Tybetu Dalajlama zwróciÅ‚ siÄ™ do Organizacji Narodów Zjednoczonych z proÅ›bÄ… o zajÄ™cie stanowiska w sprawie Tybetu. W latach 1959, 1961 i 1965 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło trzy rezolucje, wzywajÄ…c Chiny do poszanowania praw czÅ‚owieka w Tybecie i prawa narodu tybetaÅ„skiego do samostanowienia. Pierwszym palÄ…cym problemem nowo utworzonego rzÄ…du emigracyjnego byÅ‚o ratowanie tybetaÅ„skich uchodźców i kultury Tybetu. Uciekinierzy znaleźli schronienie w osadach rolniczych. RzÄ…d promowaÅ‚ inicjatywy gospodarcze i tworzyÅ‚ system edukacyjny, by każde tybetaÅ„skie dziecko mogÅ‚o poznać ojczysty jÄ™zyk, historiÄ™, religiÄ™ i kulturÄ™. W 1959 roku powoÅ‚ano Instytut Sztuki oraz Centralny Instytut Wyższych Studiów TybetaÅ„skich – tybetaÅ„ski uniwersytet w Indiach. Na wygnaniu udaÅ‚o siÄ™ odtworzyć ponad dwieÅ›cie instytucji monastycznych, które ocaliÅ‚y wiÄ™kszość nauk buddyzmu tybetaÅ„skiego, bÄ™dÄ…cego sercem kultury Tybetu.

W 1963 roku Jego Świątobliwość ogłosił demokratyczną konstytucję, opartą na wartościach buddyjskich i Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jako model ustawy zasadniczej przyszłego, wolnego Tybetu. Dalajlama, który oświadczył, iż nie będzie piastował żadnego stanowiska politycznego po odzyskaniu przez Tybet niepodległości, kładzie wielki nacisk na konieczność dalszego demokratyzowania administracji tybetańskiej. Tybetańscy uchodźcy wybierają dziś w bezpośrednich, powszechnych wyborach Congdu (parlament) i Kalona Tipę (szefa rządu).

W 1987 roku na forum Komisji Praw CzÅ‚owieka Kongresu Stanów Zjednoczonych Dalajlama przedstawiÅ‚ piÄ™ciopunktowy plan pokojowy, stwarzajÄ…cy szansÄ™ na rozwiÄ…zanie problemu Tybetu. Dokument ten przewiduje przeksztaÅ‚cenie Tybetu w strefÄ™ pokoju, poÅ‚ożenie kresu masowemu przesiedlaniu ChiÅ„czyków na teren Tybetu, przywrócenie fundamentalnych praw czÅ‚owieka i swobód demokratycznych, rezygnacjÄ™ Chin z produkcji broni jÄ…drowej i skÅ‚adowania odpadów radioaktywnych w Tybecie oraz wzywa do podjÄ™cia „poważnych negocjacji” w sprawie przyszÅ‚oÅ›ci Tybetu.

15 czerwca 1988 roku Jego ÅšwiÄ…tobliwość rozwinÄ…Å‚ ten plan w Strasburgu, proponujÄ…c utworzenie samorzÄ…dnego, demokratycznego Tybetu „stowarzyszonego z ChiÅ„skÄ… RepublikÄ… LudowÄ…”. 2 wrzeÅ›nia 1991 roku tybetaÅ„ski rzÄ…d emigracyjny formalnie wycofaÅ‚ tÄ™ propozycjÄ™ z uwagi na brak pozytywnej reakcji chiÅ„skich przywódców.

Od 1967 roku Jego ÅšwiÄ…tobliwość odwiedziÅ‚ niemal pięćdziesiÄ…t paÅ„stw. JesieniÄ… 1991 roku, na zaproszenie prezydenta Vytautasa Landsbergisa, zÅ‚ożyÅ‚ wizytÄ™ w Wilnie i jako pierwszy zagraniczny przywódca przemawiaÅ‚ na forum parlamentu niepodlegÅ‚ej Litwy. Podczas konferencji prasowej w Watykanie w 1980 roku mówiÅ‚: „Å»yjemy w czasach gÅ‚Ä™bokiego kryzysu i dramatycznych wydarzeÅ„ w skali Å›wiatowej. Nie znajdziemy spokoju ducha, dopóki ludzie nie zacznÄ… żyć z sobÄ… w harmonii. Czekam na spotkanie z Ojcem ÅšwiÄ™tym z wiarÄ… i nadziejÄ…, [czekam] na wymianÄ™ idei i uczuć, na jego sugestie, na otwarcie drzwi dla jeszcze skuteczniejszego niesienia pokoju ludzkoÅ›ci”. Jego ÅšwiÄ…tobliwość spotykaÅ‚ siÄ™ papieżem Janem PawÅ‚em II w 1980, 1982, 1986, 1988, 1990 i 1999 roku.

W 1989 roku norweski Komitet Pokojowej Nagrody Nobla postanowiÅ‚ wyróżnić niÄ… DalajlamÄ™, co przyjÄ™to z radoÅ›ciÄ… na caÅ‚ym Å›wiecie, choć nie w Chinach. „Komitet podkreÅ›la fakt, iż w swej walce o wyzwolenie Tybetu Dalajlama konsekwentnie przeciwstawia siÄ™ stosowaniu przemocy. Opowiada siÄ™ za rozwiÄ…zaniami pokojowymi, które pozwolÄ…, w duchu tolerancji i wzajemnego szacunku, zachować historyczne i kulturowe dziedzictwo jego narodu”, napisano w uzasadnieniu. 10 grudnia 1989 roku Jego ÅšwiÄ…tobliwość przyjÄ…Å‚ NagrodÄ™ w imieniu wszystkich przeÅ›ladowanych, walczÄ…cych o wolność i pracujÄ…cych na rzecz pokoju oraz w imieniu narodu tybetaÅ„skiego. „Nagroda ta utwierdza nas w przekonaniu, iż orężem prawdy, odwagi i determinacji doprowadzimy do wyzwolenia Tybetu. W naszej walce nie ma miejsca na przemoc i nienawiść”, powiedziaÅ‚.

Jego Świątobliwość odwiedzał Polskę dwukrotnie, w 1993 i 2000 roku, spotykając się m.in. z prezydentem, premierem, prymasem, intelektualistami, studentami, więźniami, społecznością buddyjską i działaczami praw człowieka. Przemawiał w Sejmie i Trybunale Konstytucyjnym. Obie wizyty organizowała Helsińska Fundacja Praw Człowieka.

Dalajlama czÄ™sto powtarza: „Jestem tylko zwykÅ‚ym buddyjskim mnichem – nikim wiÄ™cej, nikim mniej”. Jego ÅšwiÄ…tobliwość prowadzi życie mnicha. Mieszka w niewielkiej rezydencji w Dharamsali, wstaje codziennie o czwartej rano, medytuje, uczestniczy w pracach rzÄ…du, udziela audiencji i buddyjskich nauk, prezyduje ceremoniom religijnym. Każdy dzieÅ„ koÅ„czy kolejnÄ… sesjÄ… modlitw i medytacji. Pytany o źródÅ‚a inspiracji, czÄ™sto cytuje wiersz sÅ‚ynnego buddyjskiego mistrza Åšantidewy:

"Dopóki trwa przestrzeń
I dopóki pozostają czujące istoty
Obym trwał i ja
By rozpraszać nędzę świata"

Dzięki Dalajlamie mogłem wytyczyć sobie zasady postępowania,
które on wskazuje, a są nimi :

1. Weź pod uwagę, że wielka miłość i wielkie osiągnięcia zawierają w sobie wielkie ryzyko.
2. Gdy coś tracisz, nie trać tej lekcji.
3. Stosuj zasadę SSS: Szacunek dla siebie, Szacunek dla innych, Stuprocentowa odpowiedzialność za wszystkie swoje czyny.
4. Pamiętaj, że nieotrzymanie tego, co chcesz, jest czasami cudownym łutem szczęścia.
5. Naucz się zasad tak, abyś wiedział, jak je właściwie łamać.
6. Nie pozwól, aby mała niezgoda zburzyła wielką przyjaźń.
7. Kiedy zdasz sobie sprawę, że popełniłeś błąd, natychmiast poczyń kroki, aby to naprawić.
8. Spędź trochę czasu samotnie każdego dnia.
9. Bądź otwarty na zmiany, ale nie porzucaj swoich wartości.
10. Pamiętaj, że cisza jest czasami najlepszą odpowiedzią.
11. Prowadź dobre honorowe życie. Kiedy się zestarzejesz i będziesz je wspominał, przeżyjesz je jeszcze raz.
12. Atmosfera miłości w twoim domu niech będzie podstawa twojego życia.
13. Podczas kłótni z kochanymi osobami, zajmuj się tylko bieżącymi sprawami. Nie przywołuj przeszłości.
14. Dziel się swoją wiedzą. To sposób na osiągnięcie nieśmiertelności.
15. Szanuj naszÄ… planetÄ™ ZiemiÄ™.
16. Raz do roku pojedź do miejsca, w którym jeszcze nie byłeś.
17. Pamiętaj, że najlepsze partnerstwo to takie, w którym wasza wzajemna miłość przewyższa wasze wzajemne potrzeby.
18. Oceniaj swój sukces poprzez to, z czego musiałeś zrezygnować, aby go osiągnąć.
19. Podchodź do miłości i gotowania z beztroskim zaniedbaniem.